حجت الاسلام والمسلمین صادقی پناه دبیر علمی این نشست با قدردانی از مسئولان برگزارکننده به خاطر ارائه نشست های علمی مسئله محور، از سخنران جلسه خواست تا به ارائه بحث خود بپردازد.
در ادامه، دکتر احمد خامه‌یار، عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت و پژوهشگر تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی در حوزه شامات و حرمین شریفین و دیگر سرزمین‌های عربی جهان اسلام به ارائه بحث پرداخت.
دکتر خامه‌یار در آغاز صحبت‌های خود، پیشینه اولیه حضور پیروان اهل بیت علیهم السلام در شام را متعلق به صحابه‌ای همچون بلال حبشی و ابوذر غفاری دانست که حتی قبل از آغاز حکومت معاویه بر این سرزمین، در آنجا حضور داشتند؛ و از سوی دیگر تا کنون مزار دو تن از صحابه پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله به نام‌های عبادة بن صامت و شدّاد بن اوس، در قبرستان «باب‌الرحمه» شهر بیت‌المقدس، متصل به دیوار ضلع شرقی مسجدالاقصی باقی‌مانده است که در منابع روایی هر دوی آنها از صحابه دوستدار و هوادار امام علی(علیه السلام) معرفی شده‌اند.
وی در ادامه، با اشاره به اینکه قاعدتاً در دوره خلافت امویان امکان رشد معارف اهل بیت علیهم السلام در شام وجود نداشته، ابراز نظر کرد که با براندازی امویان و روی کار آمدن عباسیان، به تدریج زمینه‌های برای گسترش مکتب اهل بیت علیهم السلام در شام به وجود آمد؛ و از میان قبایل عربی که دارای گرایش‌های اهل بیتی بودند، در قرون دوم و سوم شخصیت‌هایی همچون دو شاعر برجسته، دیک‌الجنّ حمصی (د. ۲۳۶ق) ـ زاده شهر حمص ـ و ابوتمّام طائی (د. ۲۳۱ق) ـ زاده روستای جاسم در جنوب دمشق ـ از سرزمین شام برخاستند.
به عقیده این پژوهشگر تاریخ، یکی دیگر از عوامل احتمالی رشد و رونق مکتب اهل بیت علیهم السلام در سرزمین شام، مهاجرت‌های گسترده سادات علوی به این سرزمین بوده است. چراکه در منابع انساب سادات (همچون کتاب منتقلة الطالبیه ابن طباطبا) به ورود و سکونت بسیاری از سادات علوی به شهرهای مختلف شام همچون حرّان، حلب، حمص، دمشق و رقّه و برخی از شهرهای فلسطین همچون طبریه و رمله اشاره شده است و بسیاری از این سادات در این شهرها مناصب و مسئولیت‌های دینی و سیاسی را عهده‌دار می‌شدند.
دکتر خامه یار همچنین افزود: مهم‌ترین سند تاریخی که دلالت بر نفوذ معارف اهل بیت علیهم السلام در برخی از شهرهای فلسطین دارد، سخن مقدسی جغرافیدان مشهور مسلمان است که در نیمه دوم قرن چهارم، در کتاب احسن التقاسیم خود نوشته است: «اهل طبریه و نیمی از اهل نابلس و قَدَس و بیشتر اهل عَمّان پیروان اهل بیت علیهم السلام هستند.» همچنین ناصر خسرو که نیم قرن بعد از طبریه بازدید کرده، در سفرنامه خود به پیروی مردم طبریه از اهل بیت علیهم السلام اشاره کرده است.
سخنران جلسه در ادامه، با تشریح ابعاد گسترش معارف اهل بیت علیهم السلام در شهر «طبریه» در شمال فلسطین کنونی، به مهاجرت سادات علوی به طبریه از نیمه دوم قرن سوم و حادثه کشته شدن یکی از آنها به نام ابوالطیب محمد بن حمزه علوی در سال ۲۹۱ق به دست محمد بن طغج ملقّب به اخشید (مؤسس حکومت اخشیدیان مصر) اشاره کرد.
او همچنین با اشاره به وجود زیارتگاه منسوب به سکینه دختر امام حسین (ع) و عبدالله بن عباس بن امام علی (علیه السلام) در طبریه، چنین شواهدی را قرینه‌هایی بر نفوذ معارف اهل بیت علیهم السلام در این شهر دانست.
دکتر خامه‌یار همچنین با استناد به سخنی از ابن حزم اندلسی مبنی بر غلبه فرقه نصیریه (علویان کنونی سوریه) بر شهر طبریه، و برخاستن شخصیت‌هایی منسوب به این فرقه از شهر طبریه، همچون ابوسعید سرور بن قاسم طبرانی (د. ۴۲۶ق) که از مهم‌ترین رجال نصیریه و مؤلف کتاب مجموع الاعیاد ـ از متون دینی مهم این فرقه ـ بوده است، شهر طبریه را حوزه نفوذ نُصیری‌ها (علویان) در قرون چهارم و پنجم دانست که نویسندگان معاصر علوی نیز بر این مسئله تأکید دارند.
عضو گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت، در بخش دوم سخنان خود، به تشریح ابعاد حضور معارف اهل بیت علیهم السلام در شهر «رمله» (نزدیک بیت‌المقدس) پرداخت و با استناد به شواهد پراکنده در متون تاریخی و منابع انساب، همچون مهاجرت بسیاری از سادات علوی به این شهر، که مناصبی همچون خطیب، قاضی و رئیس شهر را عهده‌دار بودند، این شهر را یکی دیگر از حوزه‌های مهم مکتب اهل بیت علیهم السلام در فلسطین دانست که در متون تاریخی، اشاره چندانی به این مسئله نشده است.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه شیخ کراجکی (د. ۴۴۹ق) از محدّثان و فقهای برجسته شام و صاحب کتاب کنز الفوائد، مدت‌ها در شهرهای شام همچون طرابلس و صور به سیر و سفر پرداخته و مدتی نیز در دو شهر طبریه و رمله اقامت داشته و در این شهرها با برخی از رجال و محدّثان و سادات علوی دیدار داشته و برای برخی از امرا و دولتمردان این دو شهر، رساله‌هایی در فقه اهل بیت علیهم السلام تألیف کرده، این مسئله را از دیگر شواهد نفوذ معارف اهل بیت علیهم السلام در این شهرها به شمار آورد.
دکتر خامه‌یار در پایان سخنان خود گفت: با اشغال بیشتر شهرهای فلسطین و سواحل شامات به دست صلیبیان، مردم این شهرها در مناطق دیگر آواره و پراکنده شدند، حملات صلیبیان را عامل مهمی برای رخت بستن معارف اهل بیت علیهم السلام از شهرهای فلسطین دانست. البته مهاجرت ساکنان پیرو اهل بیت علیهم السلام این شهرها به مناطق کوهستانی مجاور به ویژه جبل عامل در جنوب لبنان، باعث شکل‌گیری حوزه جبل عامل گردید و در واقع می‌توان گفت جامعه جبل عامل به نوعی ریشه در شهرهای پیرو اهل بیت علیهم السلام فلسطین دارد.
Δ