علت اختلاف عددی منادا و جواب آن در آیه «رَبِّ ارجِعُونِ»

ارائه دهنده در ابتدای جلسه مسأله پژوهش خود را چنین مطرح کرد: «در نگرش بیشتر مفسران، واژه «ربِّ» در آیه «ربِّ ارجِعونِ» (سوره مؤمنون، آیه ۹۹) منادا، و جمله «ارجِعُونِ» جواب آن است. به‌طور طبیعی جواب ندا باید از نظر عدد با منادی یکی باشد و فعل در این آیه، بایستی به شکل مفرد به‌کار می‌رفت. ازآنجاكه «ارجعونِ» به هیئت جمع آمده، هم‌نشینی این دو تعبیر در جمله پیش‌گفته سؤال‌برانگیز شده است».

حجت‌الاسلام والمسلمین بابایی در ادامه برای پاسخ به این سوال اذعان داشت: «با مراجعه به کتاب‌های ادبی و تفسیری مرتبط با آیه «قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ * لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فیما تَرَكْت‏» (سوره مؤمنون، آیات ۹۹ـ۱۰۰) با مسئله ‌محوری «دلیل ناسازگاری منادا و جواب آن از نظر تعداد»، درمجموع چهار نگرش تفسیری یافت می‌شود که درخور توجه است. دو گمانه دیگر نیز در منابع دانشمندان اهل سنت آمده است که صرفاً رهیافتی نحوی برای حل مسئله بدون هیچ‌گونه شاهدی در انتساب آن به گوینده است. ازاین‌رو اهمیتی ندارد و از بیان آن خودداری می‌شود».

در ادامه ۴ نگرش توسط ارائه دهنده این چنین مطرح شد: نگرش نخست: جمع‌آوردن جواب منادا به قصد تعظیم مخاطب. مخاطب در «ربِّ» و «ارجعونِ» خدای متعال است و گوینده سخن (شخص گنهکار) به هدف تعظیم و احترام و برای جلب مهربانی و رحمت الهی، جواب ندا را به شکل جمع به‌کار برده است. نگرش دوم: ‏نقل سخن دیگران با فعل جمع به قصد تعظیم خود؛ مخاطب در «ربِّ» و «ارجعونِ» خدای متعال است و خداوند در نقل قول آن ها، جواب ندا را به قصد تعظیم و احترام خودش به شکل جمع به‌کار برده است. نگرش سوم: جمع‌آوردن به قصد تکرار و پافشاری مخاطب در «ربِّ» و «ارجعونِ» خدای متعال است و غرض از هیئت جمع، تکرار و پافشاری در درخواست بازگشت است. گویا مخاطب سه بار گفته است: ارجعنی ارجعنی ارجعنی. نگرش چهارم: ملائک؛ مخاطبان فعل جمع در آیه شریف، دو مخاطب وجود دارد: یکی خدای متعال در «ربِّ» و دیگری ملائکه در «إرجعونِ». گنهکاران در روز قیامت بعد از دیدن کردار خود و کیفری که در انتظارشان است، خدای متعال را صدا می‌زنند و از او یاری می‌خواهند؛ سپس از فرشتگان و مأموران الهی درخواست می‌کنند که به دنیا بازگردانده شوند.

پس از بررسی ادله هر یک از چهار نگرش، دیدگاه مختار توسط حجت‌الاسلام والمسلمین بابایی بیان شد.

در ادامه جلسه، ناقدان هر یک به نقاط قوت مقاله و طرح سوالاتی پرداختند و ارائه دهنده نشست نیز با پاسخ به سوالات، جلسه را به پایان رساند.