بررسی روش تعامل عادلانه پیامبر رحمت محمد مصطفی(ص) در تربیت اخلاقی جامعه اسلامی

به مناسبت هفته وحدت، میلاد نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله) و امام جعفر صادق(علیه السلام)  نشست علمی تحت عنوان «بررسی روش تعامل عادلانه پیامبر رحمت محمد مصطفی(صلی الله علیه و آله) در تربیت اخلاقی جامعه اسلامی» با ارائه محمدآصف حکمت و محمدصادق عادلی برگزار گردید.

عادلی در ابتدای این نشست آموزه عدالت، رحمت و شفقت در تعامل پیامبر(صلی الله علیه و آله) را اساسی دانست و بیان داشت: آن حضرت عدالت اجتماعی را به‌عنوان یک اصل اساسی اجتماعی در جامعه نهادینه نمود و احکام و داوری‌های آن حضرت میان قبایل و گروه‌های اجتماعی مبتنی بر عدالت بود. اما به لحاظ رفتار فردی بالاتر از عدالت تعامل خود را با دیگران بر مبنای احسان، رأفت، شفقت و مدارا پی‌ریزی کرده بود.

وی تصریح کرد: پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله عدالت را به یک معنا عدم دست‌درازی به حقوق دیگران دانست اما احسان را فراتر از آن به معنای چشم‌پوشی از حق خود و وانهادن آن به دیگری معرفی نمود و این یکی از ویژگی‌های اساسی رسول الله صلی الله علیه و آله است.

عادلی به معانی و برداشت‌های دیگر از عدالت نیز پرداخت و عدالت توزیعی و عدالت رویه‌ای را مهم ارزیابی نمود و نمونه‌های برجسته از این دو نوع عدالت را در سیره نبی اکرم(ص) تشریح و الگوگیری از آن را برای مدیریت در سطح جامعه، سازمان، نهادهای آموزشی و حتی در سطح خانواده ضروری دانست.

محمدآصف حکمت کارشناس دیگر برنامه به بُعد اخلاقی تعامل پیامبر اسلام(ص) در جامعه پرداخت و بیان داشت: پس از شکست، سیانتیسم، پوزیتویسم و دیگر «ایسم»های رایج در غرب امروزه بازگشت به اخلاق و معنویت به یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر بدل شده است.

وی در این راستا از ایجاد رشته علمی «تربیت اخلاقی» که در قرن بیستم که امروزه به یکی از رشته‌های پرطرفدار بدل شده است سخن گفت و اظهار داشت: تربیت اخلاقی یک موضوع میان رشته‌ی پربار است که در آن از یافته‌های علم اخلاق و تربیت به‌صورت ترکیبی استفاده می‌شود.

سخنران این نشست علمی سپس به تعریف تربیت اخلاقی پرداخت و بیان داشت از این رشته ۲۲ تعریف ارائه شده است اما این تعاریف از یک منظر کلان مبتنی بر دو رویکرد است. رویکرد نخست تربیت اخلاقی را با تأکید بر فضایل و رذایل اخلاقی تعریف و تحدید می‌کند.

وی افزود: در رویکرد دوم تربیت اخلاقی را با تأکید بر پرورش شناختها، بینشها، اراده‌ها، گرایش‌ها و رفتارهای اخلاقی  پی می‌گیرد؛ براین اساس، تربیت اخلاقی فرایند انتقال و تعمیق دانش ها، بینش ها، هدایت و تقویت گرایشهای مثبت و سازنده در ابعاد جسمانی و روحی برای رسیدن به کمال مطلوب است.

سخنران نشست سپس با استناد به سیره پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله) بحث تربیت اخلاقی را پی گرفت و بیان داشت: سیره نبی مکرم اسلام نشان می‌دهد که آن حضرت در گام نخست به دانایی و به تعبیر دیگر بر بُعد دانشی و بینشی می‌پردازد، برای نمونه آیات مکی بر تصحیح باورهای تمرکز دارد. آیات مدنی اما بر محبت، رحمت و شفقت برجسته‌تر می‌شود.

محمدآصف حکمت در بخشی پایانی سخنان خود اظهار داشت: همانگونه که عدالت توزیعی و رویه‌ای در ارتباط با جامعه و دیگران مهم است عدالت درونی و تنظیم عادلانه نیروها و قوای درونی انسانی نیز مهم و حیاتی است، چرا که یک فرد تا به اعتدال درونی دست نیافته است، نمی‌تواند در سطح جامعه رفتار عادلانه داشته باشد.

وی با تأسی به فلاسفه کلاسیک و سنتی اظهار داشت: عدالت در قبال قوه غضبیه و نحوه مهار و مدیریت آن اگر رعایت شود فضیلت شجاعت محقق می‌شود و اگر اعتدال در ارتباط با قوه شهویه رعایت شهویه رعایت شود فضیلت عفت تحقق یافته است.

محمدآصف حکمت حتی در ارتباط با عقل و خرد نیز اظهار داشت: اعتدال در به کارگیری قوه عقلانی نیز امری است مورد تأکید و تأیید حکما و آنان اعتدال در عقلانیت را حکمت نامیدند.

سخنران این نشست درجمع‌بندی پایانی سخنانش اظهار داشت: در تربیت اخلاقی اول باید به خودسازی پرداخت و افراد خودساخته و به‌لحاظ اخلاقی تربیت یافته می‌تواند به تربیت اخلاقی دیگران اهتمام ورزد.