جایگاه نیت و نقش تعیین کننده آن در صلاح و فساد اعمال

حجت الاسلام و المسلمین حسینی در ابتدای این درس اخلاق با اشاره به عبارت “وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَي أَحْسَنِ النِّيَّاتِ”، در مفهوم شناسی “نیت” ابراز داشتند: نیت را توجه  ذهن و قلب به سوی عمل خاص و  مهمترین عامل سعادت و شقاوت افراد می دانیم.

وی در تبیین این مفهوم افزود: در دین مبین اسلام نیّت جایگاه بسیار مهمّ و نقش تعیین کننده ای در صلاح و فساد اعمال و درجه ی خوبی و بدی آن ها دارد. نیت به گذشته ، حال و آینده پیوند دارد و مستقل از زمان است بدین معنا که اگر در عملی ، قلب انسان متمایل به انجام آن کار است به گونه ای که اگر برایش امکان داشت حتماً انجام می داد و یا حتّی اگر برایش بعداً ممکن شود آن کار را انجام خواهد داد ماجور بوده و در آن کار شریک خواهد بود . از این روست که  در زیارت وارث می خوانیم:  یالیتنی کنت معکم فافوز فوزا عظیما(اي کاش من با شما بودم و به رستگاري عظيم نايل مي شدم. )

نماینده جامعةالمصطفی در گلستان در خصوص انواع نیت عنوان کرد: در یک تقسیم بندی، نیّت به اعتبار غایتی که به دنبال دارد به سه قسم تقسیم می شود: قبیح (زشت و پلید) ، حَسن (نیکو و پسندیده) و اَحسن (نیکوترین و پسندیده ترین).

وی در تشریح این موضوع اظهار داشت:  قسم اوّل یعنی نیّت قبیح، نیّتی است که تنها به خاطر امری دنیوی و بهره ای زودگذر ایجاد شده است به طوری که اصلاً در آن آخرت و رضای پروردگار لحاظ نگردیده باشد و به عبارت دیگر قصد انجام کاری را دارد که در آن فقط دنیا در نظر گرفته شده و از خدا و آخرت خبری نیست. قسم دوّم یعنی نیّت حَسن نیّتی است که در آن فرد به خاطر شوق و رغبت به ثواب و پاداش های الهی و یا ترس از عقاب و عذاب پروردگار، قصد انجام کاری اخروی را دارد. در واقع نیّت و قصد او از انجام کار اخروی، خود خدای متعال نیست بلکه ثواب و عقاب پروردگار را در نظر داشته است.و امّا قسم سوّم یعنی نیّت اَحسن که از آن به نیّت صادقه نیز تعبیر می شود نیّتی است که غایت و سرانجامی جز وجه پروردگار در آن لحاظ نمی گردد یعنی صاحب این نیّت، از انجام تمامی امور در طول مدّت زندگانی خویش در دنیا، قصدی جز رضای پروردگار ندارد.

حجت الاسلام و المسلمین حسینی در ادامه تصریح کرد: شیخ بهائی رحمه الله در توضیح قسم سوّم از نیّت می گوید: “المراد بالنيّة الصادقة: انبعاث القلب نحو الطاعة، غير ملحوظ فيه شي‏ء سوى وجه اللّه سبحانه”(مراد از نیّت صادقه برانگیخته شدن قلب به سوی طاعت است در حالی که هیچ چیزی جز وجه خدای سبحان در آن لحاظ  نشده باشد).  برخی از علماء در توصیف این مرتبه از نیّت می گویند: بالاترین مقامی که بنده می تواند در مسیر تقرّب الی الله بدان راه یابد، آن است که از دنیا و آخرت جز خدای متعال را اراده نکند، چنان که پروردگار متعال می فرماید: «وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَه …». و با كسانى باش كه پروردگار خود را صبح و عصر مى ‏خوانند، و تنها رضاى او را مى‏ طلبند.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: این مقام در کلام امام علی علیه السلام اینگونه بیان گردیده است که آن حضرت به خدای متعال عرضه می دارد : “إِلَهِي مَا عَبَدْتُكَ خَوْفاً مِنْ عِقَابِكَ وَ لاَ طَمَعاً فِي ثَوَابِكَ وَ لَكِنْ وَجَدْتُكَ أَهْلاً لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُكَ.” (اى خداى من ، ترا نه براى ترس از عذابت عبادت كردم و نه براى تمايل به پاداشت ، ترا شايستهء عبادت ديدم و بندگيت نمودم )