تحلیل تاریخی ریشه های دشمنی امویان با حضرت حمزه(ع)

کرسی ترویجی با عنوان:«تحلیل تاریخی ریشه های دشمنی امویان با حضرت حمزه(ع)» به مناسبت فرارسیدن ۱۵ شوال سالروز شهادت حضرت حمزه بن عبدالمطلب(ع) و به منظور پاسداشت مقام این شخصیت برجسته اسلامی، به همت معاونت پژوهش مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی و همکاری گروه تاریخ اسلام این مجتمع، برگزار شد.

در ابتدای این جلسه علمی که با حضور حجت الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی رئیس مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی و جمع کثیری از اساتید، فضلا و طلاب به صورت حضوری و برخط برگزار شد، استاد رفیعی در سخنان کوتاهی ضمن تبیین ابعاد شخصیت عموی گرانقدر رسول خدا(ص) بر لزوم معرفی و تکریم شخصیت های بزرگ اسلام و کوشندگان در راه ترویج دعوت اسلامی تاکید کرد.

حجت‌الاسلام علی اکبرعالمیان عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه در ادامه این نشست با اشاره به برخی از مباحث مقدماتی و با تاکید بر این نکته که این تحقیق به دنبال یافتن پاسخ به این پرسش اساسی است که «ریشه های تاریخی دشمنی امویان با جناب حمزه(ع) چه بوده است؟»، اظهار داشت: برای یافتن پاسخ این پرسش باید ریشه های این دشمنی را در دو دوره قبل از حکومت و دوره حکومت امویان بررسی کرد.

حجت الاسلام عالمیان در تحلیل دشمنی با حمزه(ع) در دوره قبل از حکومت امویان خاطر نشان کرد:در دوران قبل از حکومت امویان، عمده دلیل دشمنی سفیانیان با حمزه(ع) را رقابت های جاهلی تشکیل می داد. نمود این رقابت نیزدر کینه ورزی با عموی گرامی رسول خدا(ص) خود را نشان می داد. بر همین اساس می توان گفت که عامل اصلی این دشمنی رقابت های جاهلی بود و نمود آن نیز در کینه ورزی نسبت به حضرت حمزه(ع) عیان می شد.

وی با بیان این نکته که دشمنی بین بنی امیه و بنی هاشم از ایام جاهلیت حاکم بوده و بعد از بعثت این عداوت شدت یافت، ریشه تاریخی رقابت های بنی امیه و بنی هاشم را به حسد ورزی امیه جد امویان با عموی خویش هاشم دانسته و دشمنی های بعدی خلفای اموی با اهل بیت و همچنین جناب حمزه(ع) را نیز ریشه یافته در همین رقابت و تقابل ارزیابی کرد.

عضو هیئت علمی مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، نمود این رقابت های جاهلی را در کینه ورزی نسبت به عموی گرامی رسول خدا(ص) عیان دانسته و افزود:یکی از عینی ترین جلوه های کینه امویان به جناب حمزه(ع)، نحوه به شهادت رسیدن وی و شیوه برخورد با پیکر عموی رسول خدا(ص) است. در اکثر منابع تاریخی چه متقدم و چه متاخر نحوه شهادت و حوادث بعد از شهادت جناب حمزه(ع) با اندکی تفاوت بیان شده است.

به گفته این استاد جامعه المصطفی، بعد از تلاش ها و مجاهدت های فراوان جناب حمزه(ع) در حمایت از رسول خدا(ص) و تحکیم موقعیت اسلام و مسلمین به ویژه در جنگ بدر، که منجر به کشته شدن جمعی از بزرگان مشرکین به ویژه بزرگان بنی امیه شده بود، ابوسفیان و مشرکین مکه کینه حمزه(ع) را به دل گرفتند و در صدد انتقام گرفتن از او بودند که جنگ احد برای آنان بهترین زمینه برای این عقده گشایی به شمار می آمد.

حجت الاسلام عالمیان سپس به جریان چگونگی به شهادت رسیدن حضرت حمزه(ع) پرداخته و نوع برخورد هند و اطرافیان او با پیکر جناب حمزه(ع) را نشانه ای آشکار از حس کینه توزی و انتقام جویی امویان نسبت به حمزه(ع) دانست.

این پژوهشگر دینی در ادامه این نشست علمی، به تحلیل دشمنی با حضرت حمزه(ع) در دوره حکومت امویان پرداخت و گفت: امویان در دوران حکومت که عمدتا دوره ۲۰ ساله حکومت معاویه وکمی قبل تر از آن دوره یعنی حکومت عثمان را شامل می شد، به شیوه جدیدی برای دشمنی با جناب حمزه(ع) روی آوردند و آن عبارت بود از تخریب شخصیت وی که نمودهای این اقدام در دو عنصر تبلیغ و توهین نمایان می شد.

مدیر گروه تاریخ وسیره پژوهشکده حج و زیارت، به نمودهای دشمنی امویان با حمزه(ع) در این دو عرصه نیز اشاره کرده و مواردی نظیر: جعل حدیث در مذمت وی از طریق محدثان درباری مانند:محمدبن شهاب زهری و همچنین اهانت ابوسفیان و فرزندش معاویه به قبر جناب حمزه(ع) را مورد بررسی و تحلیل قرار داد.

استاد جامعه المصطفی، در تحلیل علت اصلی دشمنی امویان با حمزه(ع) در دوره حکومت گفت: در دوران حکومت امویان، علاوه بر علت قبلی یعنی حسادت و رقابت های قبیله ای و نمود عینی آن یعنی کینه، عامل مهم دیگری نیز وجود داشت که به اعتقاد این جانب علت اصلی تمام رقابت ها و دشمنی ها بود. این علت عبارت بود از:حمایت های حمزه از پیامبر و مسلمین.

حجت الاسلام عالمیان در جمع بندی و نتیجه گیری نهایی از این نشست علمیگفت: با توجه به دشمنی امویان نسبت به رسول خدا(ص) و دین اسلام، علت دشمنی آنان با جناب حمزه(ع) نیز مشخص می شود. امویان در واقع با او به این علت دشمنی کرده و عداوت داشتند چرا که جناب حمزه(ع) نزدیکترین یار پیامبر و شجاعترین حامی ایشان بود. در واقع آنان و به ویژه معاویه مقام محبوب ترین شخص نزد رسول خدا(ص) را تخفیف دادند تا به این منظور مقام خود پیامبر و اسلام را تخفیف دهند. بر همین اساس بود که آنان علیرغم اطلاع از علاقه فراوان رسول خدا(ص) نسبت به حمزه(ع)، جرئت توهین به عموی گرامی ایشان را یافته بودند.

در ادامه این کرسی ترویجی، ناقدان به ارائه نقطه نظرات خود پرداختند. حجج اسلام والمسلمین دکتر محمد قاسم احمدی و دکتر سیدعلی غضنفری از اعضای هیئت علمی مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی با تاکید بر نقاط مثبت مباحث ارائه شده نظیر: مسئله محور بودن، روش مند بودن، قوت و روانی قلم، علمی و مستند بودن مباحث، نکاتی را به عنوان محورهای نقد خود بیان کردند که اهم نظرات آنان به شرح ذیل است:

۱- اشاره به بحث جنگ روانی در سیره معصوم، جالب نیست و در شان ائمه نیست. می شد به جای آن از واژگانی نظیر:جنگ شناختی استفاده شود.

۲- لزوم پر رنگ کردن عنصر حسادت امویان به جناب حمزه

۳- روش تحقیق این مقاله و ارائه، رویدادی است که با استفاده از اسناد و مدارک علت یابی صورت می پذیرد.

۴- سوالات فرعی ناهمگن می باشدو باید اصلاح و منظم شود.

۵- مسئله زیارت حضرت زهرا(س) و تکریم جناب حمزه در این طرح دیده نشده است.

۶- نظریه رقیب در این تحقیق به درستی مطرح نشده است.

۷-استفاده از عناوین: ریشه ها، علل و عوامل و عدم تمییز بین این مولفه ها

۸- نادیده گرفتن تقسیم منطقی در تحلیل گزاره تاریخی مورد اشاره

در پایان این نشست علمی، به پرسش های حاضران پاسخ داده شد.