نقش جریان سالم یا پاک اندیشی در شکل‌گیری اشاعره از قرن سوم تا ششم هجری

این کرسی با ارائه سرکار خانم دکتر ضیایی و نقد حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر محمد مهدی گرجیان و حجت السلام والمسلمین جناب آقای دکتر محمد باقر قیومی برگزار گردید.

همچنین سرکار خانم دکتر شریف فخر مدیریت این کرسی را عهده دار بود.

سرکار خانم ضیایی درابتدا به معرفی جریان پاک‌اندیشی یا سالم‌اعتقادی پرداخت و عنوان کرد: این جریان همزمان با نهضت ترجمه و رشد اندیشه‌های عقلانی در قرن دوم و سوم هجری به وجود آمد. یکی از مهم‌ترین تأثیرات این جریان، ظهور مکتب کلامی اشاعره بود.

وی ادامه داد: بخش عمده‌ای از تطورات مکتب اشاعره در تعامل با جریان پاک‌اندیشی صورت گرفته است؛ در این راستا اشاعره به سه دسته کلی؛ اشاعره کلابیه، معتزلیه و فلسفی تقسیم می‌شوند. اشاعره کلابیه بیشترین نزدیکی و تعامل را با جریان پاک‌اندیشی از حیث تقدم نقل بر عقل و نقد دیدگاه‌های فلاسفه دارا بود. اشاعره معتزلی و فلسفی به تدریج از جریان پاک‌اندیشی فاصله گرفتند که این امر به فلسفی شدن مکتب کلامی اشاعره در زمان غزالی و فخررازی منتهی شد.

خانم ضیایی خاطرنشان کرد: جریان پاک‌اندیشی به شکل تأکید بر دستاوردهای صدر اسلام با اهمیت بر پایبندی بر سنت و با هدف ارائه بدیلی صحیح در مقابل جریان عقل‌گرای معتزله، بخش عمده‌ای از جریان فکری سده میانی را به خود اختصاص داده بود، توسط احمدبن حنبل به وجود آمد و سبب به وجود آمدن واکنش‌های مختلفی در جهان اسلام شد.

وی گفت: از مهم‌ترین واکنش‌ها نسبت به این جریان، نظام‌مند نمودن باورها و اعتقادات در چارچوب فکری و نظری خاصی بود که با پایه‌ریزی مکتب اشاعره به ثمر نشست. اشاعره برای تثبیت مرجعیت فکری و فرهنگی خود در مقابل سایر مکاتب فکری، با ایجاد پیوند با جریان پاک‌اندیشی، موفق شد تا مکتب کلامی خود را تأسیس کند.

در ادامه بحث حجج الاسلام والمسلمین جناب آقایان گرجیان و قیومی ضمن طرح سوالات و نقدهایی به این موضوع نکاتی را درخصوص این جریان عنوان کردند و سرکار خانم ضیایی به ارائه پاسخ هایی در مورد بحث پرداخت.