آقای دکتر هاشمی، معاون پژوهش دانشگاه مجازی المصطفی در این نشست علمی با خوشامدگویی به همه شرکت کنندگان که به صورت حضوری یا برخط در این نشست حضور یافتند، اظهار داشت: موضوعی که امروز در این نشست به صورت تخصصی بدان پرداخته خواهد شد، بازنمایی تاثیرگذاری تمدنی و تحول آفرینی تاریخی پیامبر اعظم(ص) است و تلاش می کنیم با طرح چند کلیدواژه و بررسی این موضوع در ساحت های دانشی مختلف، معلومات مناسبی در این حوزه ها بیان گردد.
وی با عرض تسلیت به مناسبت فرارسیدن ایام سوگواری شهادت حضرت فاطمه زهراء(س)، ابراز داشت: شخصیت پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) از منظر تاریخی و تمدنی از برجسته ترین عوامل تحول در ساحت های فکری و اجتماعی بشر در سده هفتم میلادی به شمار می آید. ظهور پیامبر در نظامی قبیله ای مبتنی بر جهل و تعصب مذهبی، به نقطه عطفی در تاریخ تمدنی بشر منجر گردید که قرن ها در عرصه علم و فلسفه و هنر و حقوق پیشرو بود.
معاون پژوهش دانشگاه مجازی المصطفی ادامه داد: حضرت رسول(ص) با تاکید بر آموزه هایی چون کرامت ذاتی انسانی، عقلانیت، برادری ایمانی و عدالت اجتماعی، بنیانی اخلاقی برای جامعه اسلامی نهاد که این اصول، بستر تحول یک جامعه قبیله محور به تمدنی جهانی را فراهم ساخت و نخستین الگوی تمدن قانون مدار را در جهان اسلام بنیان نهاد.
وی رسالت نبوی را موجب پیوند میان اصالت فرهنگ های مختلف عربی، رومی، حبشی و ایرانی دانست که به ظهور اندیشمندان مختلف در جهان اسلام طی چندین قرن منجر گردید و تاثیرات آن حتی در رنسانس اروپا نیز بارز بود.
آقای هاشمی با بیان این مطلب که قرآن نقش محوری در وضعیت تمدن سازی اندیشه الهی پیامبر اکرم(ص) دارد؛ تعلیم، تزکیه، اقامه قسط و دعوت را چهار عنصر تمدن ساز اصلی در آموزه های قرآنی برشمرد و از سخنران نخست نشست درخواست نمود مطالب خود را در این باره ارائه نماید.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر اخوان، عضو هیئت علمی المصطفی به عنوان سخنران نخست ضمن تقدیر از دست اندرکاران برگزاری این نشست، اظهار داشت: خداوند در قرآن کریم می فرماید پیامبر(ص) را رحمتی برای جهانیان مبعوث نموده است که این بیان تمدنی حتی بالاتر از بشریت؛ شامل سایر عوالم نیز می شود که دانش ما هنوز نسبت به آن درکی ندارد.
وی با گرامیداشت روز مبارزه با استکبار جهانی، اظهار داشت: پیامبران الهی برای مبارزه با کسانی مبعوث شدند که از خود بتی برای جهان ساختند و دیگران را به تعظیم در برابر خود وادار ساختند. امروز می بینیم برخی سران کشورها با قرن ها تمدن در برابر ترامپ خودشیفته مجبور به کرنش هستند و این بسیار جای تاسف دارد. ما باید قدردان نهضت امام خمینی(قدس سره) باشیم که ایستادگی در برابر ظلم و استکبار را به ما آموخت. یکی از جنبه های مهم تمدن سازی پیامبر(ص) این بود که با همان تبری که ابراهیم بت ها را شکست و عصایی که حضرت موسی خودکامگان را مقهور ساخت، بزرگترین آیین تمدن ساز را به بشریت ارائه فرمود.
حجت الاسلام والمسلمین اخوان با اشاره به یکی از نمادهای مهم تمدنی قرآنی در آیه ۲۴ سوره انفال، یادآور شد: پیامبر اسلام(ص) مصداق اتم خلیفه الهی است که فرشتگان بزرگ بر او رشک ورزیدند و مسجود و معلم ملائک شد. ابن فارض مصری، حافظ جهان عرب، در ابیاتی به زبان حال پیامبر می فرماید من از لحاظ صوری فرزند آدمم؛ اما هزاران دلیل وجود دارد که در حقیقت من پدر و معلم آدم هستم.
وی ادامه داد: در آیه ۲۴ سوره انفال به عموم مردم به اجابت دعوت خدای متعال، پیامبر اکرم(ص) موظف شدند. آنچه پیامبر ما را دعوت می کند و جهان به آن نیاز دارد حیات امت هاست. ما امروز تمدن انسانی نداریم و شاهد توحش جنگلی هستیم. ده ها هزار زن و کودک قتل عام می شوند اما دولت های مدعی حقوق بشر برای کودک کشان دست می زنند و رئیس جمهور فرانسه با وقاحت ذکر می کند حتی اگر ثابت شود نتانیاهو نسل کشی می کند وظیفه ما این است از آن حمایت نماییم.
عضو هیئت علمی المصطفی یادآور شد: پیامبر(ص) برای احیای امت ها مبعوث شد و برای همین رحمت للعالمین نامیده شد. امام رضا(ع) زمانی که به مرو می آید نه برای استجابت دستور یک حاکم فاسق و جائر بلکه برای تثبیت و دفاع از آموزه های تمدن پیامبر بود زیرا مرو آن روز پایتخت تمدنی جهان بود و بهترین فرصت را برای این هدف به فرزند رسول خدا(ص) فراهم می نمود.
وی گفت: تمدن اسلامی نه با ترجمه آثار غربی بلکه با وجود شخصیت هایی همچون امام رضا(علیه السلام) رقم خورد. پیامبر نزد خدا چنان مقامی دارد که ایشان را در برخی صفات اختصاصی الهی، تالی تلو خویش قرار می دهد.
حجت الاسلام والمسلمین اخوان در بخش دوم سخنان خود، ابراز داشت: هر کس با وجود آشنایی کم با زبان عربی و آموزه های اسلامی به قرآن کریم مراجعه نماید، متوجه خواهد شد قرآن به یک زبان و ملت و جغرافیا محدود نیست و نگاهی فراتر دارد و به زنده کردن انسان و جامعه و دمیدن روح در رگ های بشریت می نگرد.
وی تصریح کرد: قرآن در جزیره العرب نازل شد اما به مراتب فراتر از این جغرافیا به ماجرای هایی مانند ذوالقرنین،حضرت یوسف در مصر، اصحاب کهف، بنی اسرائیل و… می پردازد. قرآن معیارهای ارزش گذاری را به بشر معرفی نمود. خداوند سه پیامبر برای انطاکیه، از بزرگترین شهرهای روم شرقی که جایگاه جهانی در آن روزگار داشت فرستاد اما چون ایمان نیاوردند در قرآن کریم از آن به عنوان قریه (روستا) یاد می کند.
در ادامه این نشست علمی، حجت الاسلام والمسملین دکتر پاکپور، عضو هیئت علمی المصطفی با موضوع نقش سیره اخلاقی پیامبر در تغییر ارزش های جامعه جاهلیت، به ارائه مطالب خود پرداخت و گفت: در بیان عناصر تمدن ساز به عنصرهای مادی و معنوی می توان اشاره نمود. اخلاق از عناصر معنوی تمدن به شمار می آید. اخلاق پیش از اسلام نیز وجود داشته است و تاریخ با تاریخچه اخلاقیات بشر همراه است. اگر در حوزه تمدن مطالعه نماییم، مزامین اخلاقی متعددی در ادوار مختلف قابل ملاحظه است.
وی با تاکید بر نقش آموزه های اخلاقی رسول اسلام(ص) و نقش آن در تمدن اسلامی، ابراز داشت: با تقسیم زندگی پیامبر(ص) به پیش و پس از بعثت نکات مختلفی را می توان دریافت نمود. اخلاق در جامعه عرب جاهلی پیش از بعثت نیز وجود داشت، اما تاثیرگذاری پیامبر بر این جامعه به چه نحو بوده است؟ پیش از آنکه حضرت هدف بعثت خود را اکمال مکارم اخلاق بیان نماید، عرب جاهلی دارای اخلاقیاتی بود که الزاما به معنی فضائل اخلاقی نیست؛ یعنی هم اخلاقیات خوب و هم اخلاقیات بد در این جامعه وجود داشته است.
حجت الاسلام والمسلمین پاکپور توضیح داد: برای مثال از سویی به دلیل خلقیات قبیله ای روحیه حمایت و وفاداری به قبیله در میان اعراب جاهلی بسیار پررنگ بوده است و از سوی دیگر، دختران را زنده به گور می کردند. اعراب صفات حکمت، صداقت و امانت داری را برای پیامبر اسلام(ص) پیش از بعثت آن چنان قبول داشتند که از داوری ایشان برای حل اختلافات میان قبیله ای استفاده می کردند. این موضوع زمینه ساز تمدنی می شود که عنصر اخلاقی و معنوی آن را پایه ریزی می نماید.
عضو هیئت علمی المصطفی با اشاره به مطرح بودن موضوع نسبیت در اخلاق از گذشته تا امروز، عنوان داشت: نسبیت در اخلاق یعنی برای مثال عدالت خوب است اما فقط در محدوده قبیله یا کشور من! پیامبر با رفتارهای توحیدمحور خود حتی پیش از بعثت زمینه ای را فراهم می نماید که ارزش ها مطلق و عینی به جامعه شناسانده شود. پس از بعثت، وقتی این اخلاق به یک ایدئولوژی مبدل گردید، پیامبر هدف از رسالت خود را اکمال مکارم اخلاق معرفی می نماید.
در بخش بعدی این نشست، حجت الاسلام دکتر امینی، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی، پیرامون تاثیرگذاری تمدنی بعثت پیامبر(ص) در عرصه فقهی و حقوقی به ارائه مطلب پرداخت و با گرامیداشت روز مبارزه با استکبار جهانی، اظهار داشت: امروز به برکت انقلاب اسلامی می توانیم درباره آثار تمدنی اسلام سخن بگوییم.
وی ادامه داد: وقتی از تمدن اسلامی سخن می گوییم، شامل آموزه هایی در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، حقوقی و… می شود. اسلام در همه این موارد از نگاه جامعه محور برخوردار است. یکی از عناصری که هر تمدنی برای تمایز از سایر تمدن ها بدان نیاز دارد، مبانی آن است. ما در اسلام نگرش توحیدی را به عنوان مبنای تمدنی خود در نظر داریم.
حجت الاسلام دکتر امینی یکی از لوازم هر تمدن از جمله تمدن اسلامی را توجه به برنامه ها و نیازهای یک جامعه متمدن دانست و گفت: برای مثال جامعه نیازهای فرهنگی و تربیتی دارد یا در مسائل حقوقی، قضائی، اقتصادی، خانواده، سلامت و بهداشت، معماری و شهرسازی، محیط زیست، دفاع، امنیت و..، یک تمدن باید برنامه داشته باشد که در تمام این حوزه ها، اسلام از برنامه های جامعی برخوردار است.
وی یادآور شد: در تمدن اسلامی ما در همه این حوزه ها از اصولی بهره مند هستیم که در تمدن سازی باید به آن ها توجه شود. برای مثال توانمندی و ظرفیت مخاطب در حوزه تربیت اسلامی یک اصل است. یا اصل مثبت نگری و پرهیز از عسر و حرج، اصل آزادی و اختیار، اصل احتراز مسئولان از مال اندوزی، اصل اتحاد مسلمانان، اصل امنیت مال و جان، اصل برائت، اصل کرامت اسلامی و رعایت مصالح، اصل امر به معروف و نهی از منکر و… در سایر حوزه ها وجود دارد.
عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی، تمدن اسلامی را در کنار اصول نیازمند به برنامه خواند و تصریح کرد: ما بر این باوریم در شریعت اسلام بالفعل یا بالقوه، از دستورات و برنامه هایی برای تمدن سازی برخوردار هستیم.
در ادامه، آقای دکتر رحیمی، عضو هیئت علمی المصطفی با موضوع تاثیرگذاری تمدن سازی بعثت رسول گرامی اسلام(ص) در حوزه شعر و ادبیات عربی و فارسی به ارائه سخن پرداخت.
وی خاطرنشان کرد: وقتی پیامبر اکرم(ص) به نبوت مبعوث گردید، بزرگترین و اصلی ترین معجزه ایشان قرآن کریم بود. همانند موضوع همه معجزات بزرگ پیامبران الهی که هر کدام در اوج عصر خود قرار داشت، در زمانی قرآن کریم نازل گردید که ادبیات و بلاغت در جامعه عرب بسیار مطرح بود.
آقای رحیمی اذعان داشت: عده ای از علمای زبان نزد جاحظ، از ادبا و سخن دانان مشهور قرن هشتم رفته و از او می پرسند قرآن نظم است یا نثر؟ وی در پاسخ می گوید قرآن نه نظم و نه نثر بلکه قرآن است. یکی از جنبه های قرآن کریم، اعجاز بلاغی آن است که قابل مقایسه با هیچ اثری در زبان عربی نیست.
وی در ادامه به بیان تاثیرگذاری ادبی اشعار سروده شده در نعت پیامبر بزرگ اسلام پرداخت و سپس ابیاتی در توصیف نبی مکرم اسلام(ص) از دیوان خاقانی، شاعر و اندیشمند قرن ششم قرائت و تشریح نمود.
در بخش بعدی نشست، حجت الاسلام والمسملین دکتر احمدی امین، عضو هیئت علمی المصطفی، به موضوع تمدن سازی نبی مکرم اسلام با نگاه فلسفی پرداخت و گفت: بحث حرکت یا تغییر تدریجی در برابر ثبات، بحث پردامنه ای در میان فلاسفه است. ملاصدرا این حرکت را در جایگاه ذات و جوهر اشیاء مستدل می نماید.
وی این حرکت را ولو مجازا در اشخاص و حتی جوامع نیز قابل سرایت دانست و گفت: یعنی انسان و جامعه هر لحظه در حال تغییر و تحول است. تمدن ها گذر به سمت رشد یا انحطاط ملت ها را فراهم می نمایند. اگر معرفت دقیقی نسبت به شخصیت پیامبر(ص) داشته باشیم، اصل و اساس تمدن اسلامی را باید در همین حرکت ببینیم.
حجت الاسلام والمسملین احمدی امین یکی از مولفه های حرکت را غایت آن حرکت برشمرد و یادآور شد: مذاهب و مکاتب مختلف غایتی را برای رشد انسان تعریف می نمایند که گاهی آن قدر کوتاه است که انسان را به پوچی و بی معنایی در زندگی می کشانند. در جوامع علاوه بر مولفه های حرکت فردی، مولفه های حرکت مربوط به جمع نیز وجود دارد که یکی از این مولفه ها، پیشوای و الگوی آن حرکت است که هرچه بالاتر رود، تمدن متعالی تر و ریشه دارتری را می تواند ترسیم نماید.
وی ادامه داد: اگر مکاتب مادی را کنار گذاشته و تنها به تمدن های الهی بپردازیم، تمدن نبی مکرم اسلام(ص) باز هم قابل مقایسه با سایر تمدن های پیامبران الهی نیست. هرچند همه مولفه های ثابت و در مسیر توحید هستند اما هر ملتی با امام خود حرکت می کند و وقتی پیامبر مکرم اسلام به جایی رسیده باشد که دیگران نرسیده اند، همین عامل یکی از مهم ترین مولفه های تمدن ساز خاص رسول اسلام است که در جای دیگر دیده نمی شود.
عضو هیئت علمی المصطفی وجود مبارک پیامبر اسلام(ص) را مظهر تجلی همه اسماء و صفات الهی و آموزنده آنها به بشر خواند و خاطرنشان کرد: بنابراین از نبی مکرم اسلام(ص) به دلیل ویژگی های وجودی ایشان انتظار می رود رحمت للعالمین باشد و این حرکت متعالی را طی نماید. عاشورا و قیام امام حسین(ع) امتداد همان حرکت الهی است که امروز نیز باید همین میسر را دنبال نماییم.
Δ