پنجمین پیش نشست علمی همایش بین المللی ظرفیتهای فرهنگی – دینی و زبانی در غرب آسیا

“گستره تراث اسلامی – ایرانی در جهان” با ارائه حجت الاسلام و المسلمین سید صادق حسینی اشکوری (رئیس مجمع ذخایر اسلامی)؛ “راهکارها و بایسته های احیای تراث اسلامی” با ارائه حجت الاسلام و المسلمین سیدجعفر حجت کشفی (استاد حوزه علمیه و پژوهشگر ارشد نسخ خطی)، ” وضعیت نسخ فارسی در غرب آسیا” با ارائه آقای دکتر محمد فولادی (دانشیار دانشگاه قم) و “ظرفیت جامعه المصطفی در احیای تراث” با ارائه آقای دکتر محمد قربانپور دلاور (معاون پژوهش مجتمع زبان و فرهنگ شناسی) عناوین سخنرانی‌های این نشست‌ بود.

در ابتدای جلسه دکتر محمد قربانپور ضمن عرض خوشامدگویی و عرض تهنیت به مناسبت اعیاد شعبانیه به میهمانان، خاطر نشان کرد: یکی از موضوعاتی که در فضای جامعه المصطفی و فضای علمی حوزه کمتر به آن پرداخت شده است با وجود این که ضروری و بایسته بود، موضوع احیای تراث است. اساتیدی از حوزه من جمله اساتیدی که در این جلسه حضور دارند به جهت علایق یا احساس وظیفه ای که کردند به این بحث ورود کردند و اقداماتی بسیار شایسته انجام دادند. اما در مقام عمل به صورت عمومی اتفاق نیافته و ان شاء الله بتوانیم حرکت علمی که آغاز شده است در مجامع مختلف از جمله مجتمع زبان و فرهنگ شناسی در راستای احیای تراث منشأ خیر و برکت در آینده نزدیک باشد.

در ادامه جلسه حجت الاسلام سیدجعفر حجت کشفی در ابتدای سخنانشان نسبت به احیای نسخ خطی و شناسایی مباحث کهن فرهنگی تاریخی اسلامی ابراز خوشحالی و مسرت کرد و افزود: در حال حاضر بحمدالله اقدامات بسیار گرانقدری انجام شده است که دریایی از معارف و فرهنگ در میان نسخ خطی در ایران اسلامی است. الان المصطفی اقیانویسی از معارف، علم، فرهنگ، ادب و هنر در میان نسخ خطی جهان اسلام است.

وی در زمینه احیای تراث و نسخ خطی بیان کرد: کسانی که می خواهند وارد مقوله احیای نسخ خطی بشوند، از فهرست برداری و تحقیق گرفته تا مرمّت و… باید خودشان را برای جهاد آماده کنند. در این راه سختی های زیادی وجود دارد و با عشق و سوز وارد کار بشوند. اگر این عطش و طلب و احساس وظیفه در اینها بوجود آمد، راهها باز خواهد شد.

وی در خصوص ورود طلاب به مقوله احیای تراث گفت: در کتابخانه حضرت معصومه بیش از ۲۰۰۰ نسخه کتاب خطی و حدود ۲۵۰۰ قرآن خطی و گنجینه قرآن از زمان مأمون عباسی تا حال وجود دارد. طلاب باید از نزدیک اینها را ببینند و آشنا شوند. ما باید ببینیم چه داریم و آنچه که داریم آیا در شرایط خوبی نگهداری می شود یا نه. آیا احتیاج به مرمت دارد یا نه آیا احتیاج به فهرست نگاری دارد یا نه.

استاد حوزه علمیه و پژوهشگر ارشد نسخ خطی در ادامه افزود: مواریث فرهنگی تاریخی ما که نمودار هنر وحدت و علم و دانش و بزرگی گذشتگان ماست و در سرتاسر جهان اسلام مخصوصا ایران و عراق است، جزو مواریثی است که باید حفظ شود. باید اول بدانیم که چه داریم و آنچه که داریم در چه شرایطی هست و این کار باید با هدایت کسانی که می خواهند وارد این کار بشوند انجام شود. باید رفت و دید و آسیب شناسی کرد که چه کسانی با خون دل سالها کار کردند. و پای صحبت این بزرگان بنشینند و بدانند که این کار بسیار دشوار است. اما نتیجه اش زنده کردن قرنها هنر، علم و ادب است.

وی در پایان سخنانشان خلاصه صحبتهای خود را در ۳ محور بیان کرد: ۱٫ ضرورت نگاه و کار جهادی در مقوله احیای تراث و ورود با عشق و علاقه در این مقوله، ۲٫ شناخت سرمایه های عظیم نسخ خطی، ۳٫ تأکید در بحث تخصصی آموزشهای لازم و ایجاد کارگاه های مورد نیاز جهت مرمت احیای تراث.

در ادامه نشست، حجت الاسلام و المسلمین سید صادق حسینی اشکوری (رئیس مجمع ذخایر اسلامی) نیز در راستای موضوع نشست بیان کرد: نکته ای که بسیار اهمیت دارد گستره تراث ایرانی اسلامی در جهان است که محور بحث است. پس اولا تأکید در حوزه میراث اسلامی و ثانیا در خصوص میراث ایرانی اسلامی با محوریت ایران.

وی در ادامه افزود: زمانی که سخن از میراث اسلامی به میان می آید، سخن از جنس کاغذ است. بخواهیم یا نخواهیم برمی گردیم به مقوله ای به نام نسخه های خطی. هرچند که کتیبه ها و سنگ مزارات، الواح و حتی ظروف گلی که هیچ نقشی هم روی آنها نوشته نشده بخش مهمی از میراث اسلامی هستند و برای مطالعه میراث اسلامی به معنای اعم یعنی میراثی که در دوره اسلامی تولید شده نه منحصرا مسلمانها تولید کرده اند یا گستره ای که اسلام نفوذ داشته؛ تک تک اینها باید مورد کنکاش قرار بگیرد. اما نسخه های خطی گستره ای که دارند به صورت ماهیتشان با بقیه آیتمهای میراث اسلامی مثل سنگها و الواح قابل قیاس نیستند. اگر مجموعه نسخه های خطی را از عالم اسلام حذف کنیم، عملا برای ما هیچ وجه معرفی و اثبات وجود نخواهد داشت. ما که قرآن را سر منشأ تمام علوم اسلامی می دانیم، خود قرآن اگر هست اثباتش به برکت نسخه های خطی باقی مانده است و اگر عیسای مسیح و موسای کلیمی وجود دارند، از طریق قرآن ما قابل اثبات هستند و اثبات می شوند. بنابراین به صورت ماهوی و ماهیتی اگر نگاه کنیم میراث اسلامی نقش برجسته نسخه های خطی است. و این مسئولیت و ظرفیت کار ما را در این حوزه سنگین تر می کند. برای درک عمیق سهم تمدنی ایران، عراق و هر شهر و منطقه ای، ناگزیر باید نسخه را بررسی کنیم.

حجت الاسلام اشکوری محور بحث خود را در دو موضوع بیان کرده و ادامه داد: تأکید بنده در دو بحث است یکی جغرافیا و یکی تجارت.  جغرافیای نسخه های قدیم از چهار منظر قابل بررسی است: ۱٫ تألیف در یک مکان. نسخه هایی که در یک جا تألیف شده است مثلا در یک دوره تاریخی در قزوین کتب حدیثی زیاد تألیف شده است. در یک بازه زمانی دوره صفویه کتابهای دائره المعارفی در اصفهان زیاد تألیف شده است. اینها زاییده یک روز نیست باید یک اتفاقی در آن جا افتاده باشد. اینها بخاطر این است که داد و ستد فکری در آنجا اتفاق افتاده است. ۲٫ جغرافیای کتابت: یعنی تألیف از جهت علمی که یک رشدی در یک منطقه بوده و کتابت نسخه که تبعا کتابت هر چند که یک فن است اما ارتباط عجیب در یک علم دارد. ۳٫ مهاجرت به یک مکان: در یک بازه زمانی، ایرانیان زیادی به هند مهاجرت می کنند. این مهاجرت به یک جغرافیا اتفاق خوبی است. حالا این مهاجرت به هر علتی که باشد مهم نیست. در حوزه عثمانی شمار زیادی از کاتبان مثلا در قسطنطنیه است، ولی شیرازی است. یا نسخه ای در استانبول ترکیه کتابت شده است ولی کاتب آن اهل قم است. چه اتفاقی افتاده است که یک کاتب از قم مهاجرت می کند و در قسطنطنیه یا استانبول کتابت می کند؟ ۴٫ مهاجرت از یک مکان: مجموعه این اتفاقات که ما به آن می گوییم جغرافیای نسخه ها.

وی در خصوص سهم ایران نسبت به جغرافیای نسخ قدیمی اظهار داشت: اگر نگاه کنیم سهم ایران در چهار مورد اینها بسیار پر رنگ است. یعنی هم مؤلفین ایرانی و هم کاتبان ایرانی و هم مهاجران ایرانی به جاهای دیگر و هم کسانی که به ایران آمده اند به جهت این که ایران برای آنها بستر مناسبی بوده تا بتوانند در ایران علمشان را به ثمر برسانند. که شاه فرد آنها علمای جبل عامل است. سهم ایران در تولید تمدن اسلامی از این ۴ منظر بسیار پررنگ است. شما موزه ای در دنیا نمی بینید که مجموعه اسلامی داشته باشد و مجموعه ایرانی آن برجسته نباشد.

وی در پایان سخنان خود خلاصه صحبتهای خود را در محورهای زیر بیان کرد: ۱٫ هدف از برگزاری این جلسات این است که عده ای را حساس کنیم بلکه راهگشا باشد هر چند حتی برای یک نفر که روی این نسخه ها اهتمام بیشتری بشود. پژوهشگران و کسانی که می خواهند در این حوزه کار کنند، اگر درک بهتری از این میراث داشته باشند قطعا در این زمینه بهتر کار خواهند کرد. ۲٫ درک نسل امروز که بداند آینده ما بدون درک نسل گذشته امکان پذیر نیست. ۳٫ اهتمام مسئولین و تصمیم گیران در مورد اهمیت میراث کتب خطی.

در ادامه، دکتر محمد فولادی (دانشیار دانشگاه قم) به عنوان یکی از ارائه دهندگان نشست گفت: متأسفانه در دانشگاههای ما هنوز به اهمیت نسخه های خطی پی برده نشده است و توجه چندانی به پرداختن به بحث نسخ خطی و تصحیح آن نشده و جایگاه خود را پیدا نکرده است. و باید در این زمینه کارگاههایی برگزار شود و از تجربه بزرگان استفاده شود. نسخ خطی فقط محدود به اسلام نیست، حتی نسخ علوم نجوم و ریاضی و… و کتبی که ربطی به بحث اسلامی ندارد باید به آن توجه شود. حتی در مجامع علمی دانشگاهی ما. خیلی پایان نامه ها و رساله های دکتری و ارشد می توانند به این سمت و سو سوق پیدا کنند.

وی در خصوص سوق دادن فضای دانشگاه‌ها به سمت احیای تراث و نسخ خطی افزود: باید در دانشگاهها نشست هایی برگزار شود که دانشجویان با این فضا آشنا شوند و کار علمی صورت گیرد. اگر با این کار فقط یک نسخه خطی احیا شود، خیلی ارزشمند است. وی ضمن برشمردن برخی کشورهای غرب آسیا و خاورمیانه در زمینه نسخه های خطی گفتند: کشورهای غرب آسیا علی رغم جنگ های متعددی که در آنجا صورت گرفته، خود مرکزی هستند که دارای نسخه های خطی بسیار ارزشمندی است.

در بخش پایانی نشست نیز دکتر محمد قربانپور دلاور (معاون پژوهش مجتمع زبان و فرهنگ) به بیان دیدگاه‌های خود نسبت به ظرفیت و نقش بی بدیل جامعه المصطفی در احیای تراث اسلامی پرداخت.

وی در این نشست که به عنوان پنجمین پیش نشست علمی همایش بین المللی ظرفیتهای فرهنگی – دینی و زبانی در غرب آسیا که با موضوع ضرورت های احیای نسخ خطی برگزار گردید، به نقش بی بدیل جامعه المصطفی در شناسایی و شناساندن و احیای تراث اسلامی اشاره نمود.

معاون پژوهش مجتمع آموزش عالی زبان، ادبیات و فرهنگ شناسی ضمن بیان ظرفیت عظیم طلاب و دانش پژوهان و فرهیختگان خارجی حاضر در جامعه المصطفی، تاکید نمودند که حضور فرهیختگان بیش از صد و بیست کشور و تسلط به زبان و فرهنگ مناطق گوناگون، در این مرکز آموزشی، فرصت مهمی برای تربیت علاقمندان به مهارتهای مرتبط با نسخ خطی محسوب می گردد.

دبیر علمی همایش بین المللی ظرفیتهای فرهنگی غرب آسیا به ظرفیت دوم جامعه المصطفی یعنی وجود مدارس و گروه های تخصصی و نیز رشته های آموزشی مرتبط با موضوع از جمله ایجاد رشته احیای نسخ خطی در مجتمع زبان و فرهنگ، اشاره کرد. ظرفیت مراکز آموزشی و نمایندگی های خارج کشور جامعه المصطفی خصوصا در مناطقی که انباشت ذخائر خطی است از جمله شبه قاره، ترکیه و کشورهای شمالی ایران و نیز بلاد عربی، به عنوان ظرفیت سومی بود که دکتر قربانپور به آن پرداخت.

رئیس مدرسه عالی مطالعات فرهنگی در ادامه به فرصتهای فراروی طلاب و فرهیختگان المصطفی جهت فراگیری و انگیزه بخشی در راستای احیای میراث اسلامی پرداختند، مانند ایجاد انجمن علمی احیای نسخ خطی، وجود مراکز و کتابخانه های تخصصی در کشورمان خصوصا در شهر قم، حضور اساتید متبحر و همچنین برگزاری دوره های تخصصی پیرامون فهرست نویسی و آشنایی با اصول احیای نسخ خطی و کهن اسلامی و نیز به برگزاری همایش های تخصصی که در دستور کار مجمع ذخائر اسلامی و نیز مجتمع زبان و فرهنگ شناسی، اشاره نمود.

دکتر قربانپور در این نشست علمی، ضمن سپاس از همه اساتید و مدیران دغدغه مند در راستای احیای تراث، به ضرورت حمایت بیش از پیش نهادها و اشخاص ذی نفوذ جهت تربیت کادر متخصص از میان طلاب خارجی و ایرانی، تاکید کرد.