یادداشت | بحران استحاله فرهنگی بالکان

دکتر سعيد خليلويچ، پژوهشگر مرکز علوم دينی «قم» در بلگراد، در یادداشتی که تاريخ 3 دسامبر 2025، در روزنامه صربستانی «پوليتيکا» منتشر شد نسبت به بحران استحاله فرهنگی در بالکان هشدار می دهد.

«پوليتيکا» قديمی‏ترين روزنامه منطقه بالکان به شمار می‏رود و از سال‏های آغازين سده بيستم در بلگراد منتشر می‏شود. مقاله خليلويچ در بخش «ديدگاه‏ها» به چاپ رسيد که اختصاص به نشر مقالات تأليفی و انتقادی مسئولين سياسی و رسانه‏ای و اساتيد دانشگاهی صربستان دارد.

خليلويچ در مقاله خود، هشدار می ‏دهد که استمرار بی‏ثباتی سياسی در صربستان و منطقه بالکان، باعث می‏شود پروسه تغييرات بنيادين هويتی و استحاله فرهنگی و تاريخی اقوام منطقه بالکان با سهولت و سرعت بيشتر به سرانجام برسد.

بر پايه توضيحات خليلويچ، محيطی که در ابعاد سياسی و اجتماعی آسيب‏ديده است، غالباً توان و فرصت فعال ساختن ظرفيت‏ها و ذخاير معرفتی فرهنگ بومی خود را جهت مواجهه خلاقانه با چالش‏های نظری و بازسازی آن‏ها مطابق با نيازهای خود پيدا نمی‏کند.

پژوهشگر مرکز علوم دينی «قم» در بلگراد خاطرنشان می‏ کند: در اين شرايط، نظريات و علوم انسانی و اجتماعی جديد که بر اثر مرجعيت و غلبه سياسی و اقتصادی اروپای غربی به جوامع آسيب‏ديده بالکان راه يافته اند، با سهولت می‏توانند بنيادهای معرفتی پنهان خود را از حالت خفاء به بروز و ظهور رسانده و از حاشيه به متن فرهنگ بالکان منتقل شوند. اين امر رويکردهای کاملاً نوينی را به فهم هستی و انسان در محيط بالکان توليد خواهد کرد.

خليلويچ در ادامه می ‏نويسد: تلاش برای يافتن برون‏رفت از بحران استمرار بی‏ثباتی سياسی صربستان و بالکان ضروری است، ليکن نبايد باعث شود نخبگان و انديشمندان از بحرانی بنيادين و چالش‏های فرهنگی و تاريخی‏ای غفلت کنند که در پشت صحنه مسايل سياست روز، به سرعت در حال فراگير شدن است.

پژوهشگر مرکز علوم دينی «قم» در بلگراد بيان می‏ کند: چالش‏های نظری جديد، از ناحيه معرفت‏های حاشيه‏ای و پنهان خود، در محيط بالکان آبستن بحران‏های فرهنگی و تاريخی عميق خواهد بود، زيرا آن معرفت‏های پنهان به فرهنگی راه يافته اند که باورهای بديل و ناسازگار با آن‏ها را در طول سده‏های گذشته در دل خود مستقر کرده است.

وی در اين رابطه اضافه می‏ کند: توسعه و بسط صورت نظری و تئوريک چالش‏های نظری جديد در سطح گسترده و عمومی منطقه بالکان، تحولات بنيادين را چه در اغراض و اميال روزانه و گرايش‏ها و سبک زندگی مردم و چه در لايه‏های اجرايي و عملی آن‏ها در ضمن رويکردها و ساختارهای سياسی آينده جوامع بالکان، به دنبال خواهد داشت.

خليلويچ در پايان مقاله خود در روزنامه «پوليتيکا» نتيجه می‏ گيرد: اگر برخورد خلاقانه با چالش‏های نظری جديد و پشتوانه‏های معرفتی پنهان آن‏ها نداشته باشيم و زمينه بازخوانی و بازسازی معرفت‏های مهمان را پديد نياوريم، در سال‏ها و دهه‏های پيش‏رو هنگامی که اين چالش‏های پنهان و در حاشيه به بحران فراگير تغييرات هويتی و استحاله فرهنگی و تاريخی ما در بالکان منجر شود، پشيمانی اثری نخواهد داشت.