دکتر رضایی در این نشست اظهار داشت: در نظام آمـوزشی امام صادق(علیه السلام) رویکردی مـعتدل دربـاره عقل اتخاذ و با حفظ جایگاه نقل، از نقش عقل نیز در فهم آموزه های دینی بهره گرفته شده است. از این رو ضرورت عقل گرایی معتدل، در شالوده نظام آموزشی امام صادق(ع) جزو مبانی پذیرفته شده است. به این معنی که در این نظام، گزاره های اعتقادی و دینی بر پایه تفکر و تعقل انسانی گره خورده است.
وی افزود: امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هر کس عقل داشته باشد، دین دارد و هر کس دین داشته باشد، وارد بهشت مـی شـود.» بنابراین سعادت بشر در گرو خردورزی اوست. آن حضرت به مفضل نیز می فرمایند: «ای مفضل، هر که تعقل نکند رستگار نشود و تعقل بی دانش میسور نگردد.» (کلینی ، ۱۴۱۸: ۴۲)؛ یعنی بدون نظام تعلیم تربیت خـردورزی مـعنا پیدا نمی کند. چون عقل برای شکوفا شدن نیاز به بستری دارد تا بارور شود و به بالندگی برسد. لذا در اندیشه امام صادق (ع) عقل تنها قطعا کافی نیست و عقل برای دریافت معارف نـیاز بـه نور الهی دارد. امام صادق(ع) می فرمایند: «. …وقتی عقل انسان به نورمؤید باشد دانشمند، حافظ، یادآور، باهوش و فهمیده شود و از این رو بداند چگونه و چرا و کجا و بشناسد خیرخواه و بدخواه را و وقتی این را شناخت، روش پیوست و جـدایی خـود را بـشناسد و در یگانه پرستی خدا و دل دادن به فـرمانبری مـخلص گـردد.
نگاه فرا قومیتی، فرامذهبی، جهان شمولی در نـظام تـعلیم و تـربیت امام صادق (ع)
وی ادامه داد: در بازخوانی مکتب تربیتی امام صادق علیه السلام مؤلفه های تربیتی می توان استخراج کرد که در تربیت در سطوح مختلف اثرگذار است.
خانم دکتر رضایی تصریح کرد: در نـظام تـعلیم و تـربیت امام صادق (ع) برای طالبان علم، محدودیت مرزی، مذهبی، فکری، سیاسی، سنی و غیره وجود ندارد. نـظام آمـوزشی امـام صادق (ع) تبلور یک دانشگاه فراملی و فرا قومیتی و جهان شمول است که همه افـراد از هـر نوع جریان فکری و از هر منطقه جغرافیایی با هر نژاد و زبانی می توانند در آن فعالیت علمی نمایند. امام صادق علیه السلام مـی فرماید: « حکمت گمشده مومن است، پس هر جا که یکی از شما گـمشده اش را یافـت، آن را فراگیرد» (کلینی، ۱۳۶۳: ۱۶۷). از این رو در دانشگاه آن حضرت، به لحاظ پراکـندگی جـغرافیایی، شـاگردانی از نقاط مختلف ایران ، (قم، خراسان، فارس، هـمدان…) عـراق، مصر، شام، لبنان و…حضور داشتند که خود نشان از گستره آوازه این نظام علمی در دنیای اسـلام و بـلکه جهان دارد.
وی افزود: به لحاظ فکری نـیز در حـوزه درس آن حـضرت، اعـمال مـحدودیت نمی شد. در علم کلام، بزرگان مـعتزله و در عـلم فقه، رهبران مذهبی اهل سنت همچون مالک بن انس و ابوحنیفه اجازه حـضور در مـجالس درسی داشتند و در همه علوم، افراد بـرای طرح آراء و اندیشه های خـود کـاملا آزاد بودند و هیچ کس به دلیل ارایه نـظر مـخالف مورد سرزنش قرار نمی گرفت. حضور شخص امام صادق (ع) در مناظرات علمی با زنـادقه و مـلحدان، بهترین مؤید است که یکـی از مـؤلفه هـای نظام آموزشی امـام صـادق (ع)، محدود نکردن دانش‌پژوهـان و لزوم بـرگزاری کرسی های آزاد اندیشی است.
تربیت گام به گام در مکتب امام صادق علیه السلام
در ادامه استاد رضایی پیرامون تربیت گام به کام در مکتب امام صادق علیه السلام اظهار داشت: آموزش امام صادق (ع)، القای یک سری مطالب آماده با استدلال صرف به شاگردان نـبوده اسـت، بلکه در راستای توجه و تعمق بـیشتر شـاگردان در مطالب بوده است و همین باعث ارتقای قدرت کلامی و مباحثه شاگردان حضرت می شد. شاگردان امام بعد از مدتی که در محضر امام تلمذ می کردند آموزه هـا را کـاملا حس و درک می نمودند؛ بـرای مـثال نوع آشنایی هشام بن حکم با امام صادق (ع) و روند رشد و تکامل علمی وی در محضر امام، بهترین نمونه روش تربیت تدریجی حضرت است.
وی افزود: مرحله اول برخورد امام طوری بـود که موانع برقراری یک ارتباط سالم و درست بین هشام و خودشان برداشته شده و هشام آماده شنیدن و دریافت معارف می شـود. دفعه دومی که خـدمت امـام رسـید با هشام قبلی تفاوت بسیاری داشته و از حالت غرور اولیه پایین آمده بود. در مرحله دوم نیز امام القـای مـطلب ننمود، بلکه سوالی درباره مذهب هشام پرسید که خود هشام با دنبال کـردن سـوال ، بـه جواب برسد. در واقع سوال دوم، هشام را از حیث اعتقادی صاف و سالم کرد؛ یعنی هشام فهمید کـه بـا معلومات فعلی خود جوابی برای سوال امام ندارد و همه آنچه که اعتقاد داشـت بـی پایه بـوده است، فلذا هشام حیران ماند. در مرحله سوم که هشام دل آماده ای پیدا کرده، نه تنها بحث لزومـی نـدارد، بلکه نیاز به سوال هم نیست، بلکه یک نگاه کافی است کـه کـار را تـمام کند.
تأکید امام صادق علیه السلام به اهمیت نظام ارزشی مبتنی بر حق و باطل
خانم دکتر رضایی عنوان کرد: درک محدودیت های خود و توجه به تفاوتهای فردی در آموزه های امام صادق علیه السلام ایده آل اندیشی برای همه انسانها پسندیده قلمداد نمی شود، بلکه توجه به محدودیتهایی که هر فرد دارد اهمیت داده می شود. لذا ایشان ما را به تفاوت های فردی مان توجه می دهند که متناسب با آن باید تربیت صورت پذیرد.
وی افزود: تعامل انسانها و حسن خلق و محبت محوری در روابط اجتماعی یکی دیگر از مبانی ارزشی که از آموزه های امام صادق (ع) استخراج می شود تعامل انسانها با یکدیگر و پرهیز از تک روی و عزلت است. خالطو الناس و آتوهم و اعینوهم و لا تجانبوهم و قولوا لهم کما قال الله «و قولوا للناس حسنا» با مردم بیامیزید.
وی همچنین در باب توجه جدی به خانواده در منظومه فکری امام صادق (ع) اظهار داشت: در مکتب این امام همام اهمیت خانواده و روابط انسانی و محبت آمیز خانوادگی و تأثیر و تأثری که از این طریق برای انسان حاصل می شود تأکید شده است. ان الله لیفلح بفلاح الرجل المومن ولده و ولد ولده (بحار ج۱۵، ص۱۷۸)
امام صادق (ع) فرمودند: با رستگاری مردان با ایمان، خداوند فرزندان و فرزندزادگان آنها را سعادتمند می کند.
Δ