دکتر هادی وکیلی، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد با موضوع «علامه جعفر مرتضی عاملی در تاریخ‌نگاری»، در مراسم بزرگداشت علامه عاملی، اظهار داشت: استاد علامه عاملی به دلیل اینکه در علوم متعدد مسلط بود، می‌توان ایشان را علامه‌ای ذوفنون عنوان کرد. درست است که ایشان بیشتر به‌عنوان متخصص تاریخ شناخته شده هستند، اما همه ما می‌دانیم که ایشان کاملاً می‌تواند به‌عنوان یک مفسر، فقیه و حدیث‌شناس موردمطالعه قرار گیرد و این جایگاه برای ایشان در آن علوم هم کاملاً قابل‌اثبات و محفوظ است.
وی بیان کرد: اتفاقاً جامعیت ایشان باعث شده بود وقتی ایشان درس تاریخ می‌خواند بتواند جامع‌تر از بسیاری از پیشینیان مباحث تاریخی را موردتوجه و استدلال‌های خاص قرار دهد.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: سبک تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری استاد تقریباً شبیه آن چیزی است که در بزرگان آلمان شیعی در ادوار قبلی و از متقدمینی همچون مرحوم شیخ مفید در کتاب الارشاد و الجمل و از معاصرینی چون علامه شیخ عبدالحسین امینی و … دیده شده بود. یعنی تقریباً این سبک، سبک ویژه نادر و خاصی نبود، اما ایشان در این شیوه اگر نگوییم بالاترین اما قطعاً می‌توان به‌عنوان سه عالم برتر تاریخ تشیع و تاریخ مطالعات تاریخ اسلام در کل ۱۴۰۰ سال، بشمار آورد.
وکیلی اظهار داشت: البته اینکه گفته شد ایشان ادامه آن مسیر بود به این دلیل است که از آنچه که به‌عنوان قوت و احیاناً نکات اشکال در پیشینیان این مسیر می‌توان دید نسبت به علامه هم دیده می‌شود. یکی از مواردی که بین روش علامه و دانش جدید وجود دارد این است که گاهی روش ایشان به دلیل درهم‌آمیختگی مباحث تاریخی و مباحث کلامی علامه سید جعفر مرتضی، محل نوعی ابهام و تردید شده است. به‌گونه‌ای که مورخان معاصر نسبت به این موضوع اشکال می‌گیرند.
وی عنوان کرد: اما آنچه که در علامه دیده می‌شود این است که ایشان کاملاً بر تاریخ مسلط بودند و نه‌تنها بر منابع بلکه بر تمام سبک‌های تاریخ‌نگاری مسلمان تسلط داشتند و در واقع ایشان انواع مکتب‌های تاریخ‌نگاری و تفاوت‌های آنها را به‌خوبی می‌دانستند.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: علامه در آثار خود اولا بحث‌های تاریخی را به‌صورت کامل، عمیق و عالمانه بررسی می‌کنند و هم‌زمان نیز شاهد هستیم که در جاهایی ایشان از ادله کلامی استفاده می‌کنند که در واقع این نوع ادله، هم به نفع اهل‌تسنن و هم اهل‌تشیع است. این در حالی است که برخی از افراد بر این باور هستند که این کتب تنها مختص شیعیان است.
وکیلی خاطرنشان کرد: همچنین تا آنجایی که به دانش تاریخ مربوط می‌شود، ایشان از مشاهدات خود استفاده می‌کنند نه با استدلال‌ها کلامی و این موضوع را همواره سعی می‌کردند که رعایت کنند، اما در جاهایی نیز ایشان از استدلال‌های تاریخی نیز استفاده کرده‌اند.
وی اظهار داشت: اما موضوعی که در این راستا وجود دارد و کمتر هم به این موضوع پرداخته شده این است که آیا مورخ اجازه دارد که از علوم دیگر در علم تاریخ و متن تاریخی خود استفاده کند یا خیر؟ از یک لحاظ می‌توان به این پرسش پاسخ مثبت داد و به لحاظ دیگر نیز پاسخ این سؤال منفی است.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در واقع اگر مورخ در هر جایی استدلال تاریخی کم آورد و از استدلال کلامی استفاده کند در اینجا او دیگر کار تاریخی انجام نداده؛ بلکه کار او یک کار کلامی بشمار می‌رود، اما به معنای دیگر می‌شود این مسئله را حل کرد و آن هم این است که مورخ درست است که تنها از شیوه پژوهش تاریخی استفاده می‌کند، اما هر مورخی مجاز است نه از علوم دیگر به‌عنوان روش بلکه از علوم دیگر به‌عنوان نتایج علوم برای کار خود استفاده کند.
وکیلی عنوان کرد: این در حالی است که علامه سید جعفر نیز در اکثر موارد متوجه و متفکر به این نکته بود و از نتایج تفسیر، حدیث‌شناسی و علم کلام برای تقویت دانش تاریخ استفاده کرده‌اند.
Δ