نشست معرفی و نقد کتاب بهره مندی فقه از تاریخ برگزار شد

حجت الاسلام صادقی، مولف این کتاب در ابتدای این نشست ضمن تقدیر از حضور و توجه اساتید و پژوهشگران نسبت به موضوع فقه و تاریخ، با بیان این که این کتاب در ابتدا تحت عنوان رساله دکتری نگارش و ارائه شده بود، اظهار داشت: با ارزیابی اساتید عرصه فقه و تاریخ این نگارش موفق شد تا به عنوان کتاب در فرایند چاپ و نشر قرار گیرد.

وی ترسیم ارتباط دقیق بین تاریخ و فقه را مهمترین هدف تدوین این کتاب عنوان کرد و ابراز داشت: در ابتدا برآن بودیم تا تاریخ‌زدگی فقه و نقش تاریخ در شکل گیری فقه را بررسی و بحث ارتباط و تعامل فقه و تاریخ و بهره مندی فقه از رویدادها، بستر و روش های تاریخی را مورد توجه قرار دهیم.

حجت الاسلام صادقی نقش سیره نبوی، صحابه و دستگاه خلافت در تولید فقه و تغییر و تحولات فقهی مسلمانان در گذر زمان از جمله نگاه های اجتماعی و منازعات سیاسی را از رویکردهای این نوشتار دانست و گفت: در بهره مندی از روش تاریخی اصالت منبع و نسخه بررسی و به کتاب های منسوب به امام رضا و امام حسن عسکری علیهما السلام توجه وافری صورت گرفته است.

دکتر صفری فروشانی، نخستین ناقد این نشست نیز در ادامه این نشست ضمن گرامیداشت هفته پژوهش، رویکردهای علمی مولف را مورد توجه قرار داد و اذعان داشت: این نوشتار به بررسی تاثیر تاریخ بر فقه و چگونگی بهره مندی فقه از تاریخ ورود نموده است؛ لذا نیاز است تا زبان فقهی و تاریخی نوشتار از قبل مشخص گردد.

این استاد جامعةالمصطفی با بیان این که در مباحث میان رشته‌ای باید زبان فنی نگارش هر دو عرصه دانشی مورد توجه قرار گیرد، ابراز داشت: یکی از دغدغه ها در مباحث میان رشته ای فقه و تاریخ، این که متخصصان فقه آن گونه که باید مراجعه به تاریخ را در قاموس پژوهشی خود قرار نمی‌دهند.

وی بر اهمیت تبیین چرایی و چگونگی حجیت و مرجعیت تاریخ برای اثربخشی بر قاموس پژوهشگران فقهی تصریح نمود و ابراز داشت: این موضوع مهم نیازمند تدوین رساله مستقلی است تا بتوان به پژوهشگران فقه، دورنمایی از جایگاه تاریخ را اثبات نمود؛ چرا که تاریخ می تواند در فقه نقش بسزایی داشته باشد.

دکتر صفری فروشانی با تاکید بر این که فقه بیش از دیگر علوم وابسته به تاریخ است، یادآور شد: بحث تقیه و نقش پیشینه تاریخی روایات آن، از جمله مصادیق روشن بر اهمیت زمان و مکان و مباحث تاریخی در احکام فقهی است.

عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی به مسئله بسترشناسی موضوعات فقهی تأکید نمود و ابراز داشت: در بررسی موضوعات فقهی باید به تطورات تاریخ فقه توجه داشته باشیم، بدون شک در گذر زمان عوامل نقش برجسته ای بر استنباطات فقهی داشته‌اند.

وی به نقش هویت سازی شیعه در عرصه های کلامی، فقهی، حدیثی، تاریخی و… اشاره نمود و اذعان داشت: برخی از فتاوی که در این دوران شاذ شمرده می شوند، در گذرگاه های مختلف تاریخی مشهور بوده است، لذا نمی توان بدون توجه به سابقه تاریخی مباحث به اینگونه مباحث مطلب شاذ اطلاق نمود.

ناقد کتاب ضمن تأکید بر این که نیاز است تا بیش از پیش مسائل فقهی را با رعایت روشمند تاریخی بررسی نمود، توجه بیش از اندازه به مصادیق را از ضعف های این کتاب در بازداشتن او تعمیق بخشی به مباحث دانست و خاطرنشان کرد: در نوشارهای فقهی و تاریخی بیش از تمرکز بر مثال ها، باید مبانی و قواعد به صورت مفصل تبیین و مثال ها صرفا برای شفاف سازی مطرح گردد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که بررسی ارتباط دو رشته را می توان به عنوان مطالعات بین رشته‌ای نامید، خاطرنشان کرد: در بحث مطالبه گری در باب مطالعات تاریخی اهل بیت علیهم السلام؛ کلام، تاریخ و حدیث سه برادری هستند که در گذرگاه های مختلف فراز و نشیب های متعددی را به خود دیده اند.

دکتر صفری فروشانی با بیان این که تاریخ اژدهای نیمه خفته ای است که بیدار شود به دیگر علوم رحم نخواهد کرد و اگر حق تاریخ داده نشود، بیش از حق خود را دریافت خواهد کرد، بر اهمیت بررسی سبک تاریخی مسائل علوم اشاره نمود و اذعان داشت: کسی که از ابزار تاریخ استفاده می‌کند، نباید وارد بررسی مباحث دیگر علوم با این ابزارها شود؛ چرا که هر دانش مکانیسم خاص خودش را دارد که باید بدان توجه نمود.

حجت الاسلام الویری دومین ناقد این جلسه نقد علمی کتاب، این نشست ها را گامی در مسیر تقویت معارف اهل بیت علیهم السلام دانست و ضمن اشاره به اهمیت انتشار این نوع کتاب ها، اظهار داشت: دانش تاریخ در حوزه های علمیه از حاشیه به متن آمده و رویکرد مطالبه گری را در پیش گرفته است؛ هم اکنون شاهد برپایی کرسی های درس خارج تاریخ در حوزه هستیم.

وی به توجه بیش از پیش حوزه به مباحث تاریخی اشاره نمود و با بیان این که فقه نیازمند تاریخ است و باید به تاریخ واکنش نشان داده، ارتباط  خود را با تاریخ به خوبی تبیین نماید، خاطرنشان کرد: این کتاب؛ طنین یک صدا و بازتاب مطالبه گری و پژواک صدای مطالبه گرانه و پرسشی است که متوجه فقه و فقهای والامقام حوزوی است؛ این مطالعات هرچه بیشتر و روشمندتر باید گسترش یابد.

حجت الاسلام الویری در ادامه افق گشایی در مسیر تعامل تاریخ و فقه را از ویژگی های بارز این کتاب عنوان کرد و ابراز داشت: کتاب از بیان مسئله به صورت لطیف عبور نموده است؛ در حالی که اگر مسئله خوب تبیین نشود، اهمیت طراحی سوالات و پاسخ بدان ها و ارزش یافتن گره اصلی، نمود چندانی نخواهد یافت.

وی ضمن اشاره به این که علم و دانش با گذاره‌های علمی متفاوت است و کتاب معلولی است که باید نحوه تعامل خود را با علم، دانش، گذاره علمی و گذاره دانشی به خوبی تبیین نماید، خاطرنشان کرد: بر پژوهشگران نیاز است تا پیش از ورود به تدوین مقاله و کتاب، نوع رویکرد خود را ناظره به گذاره تاریخی مشخص نمایند؛ از یک یا چند گذاره تاریخی نمی توان به این مهم که علم تاریخ بر علم فقه اثرگذار است، رسید.

ناقد نشست با بیان که کارهای میان رشته ای نیازمند حل مسائل هر دورشته و بهره گیری همزمان از روش های دانشی آنهاست، اظهار داشت: مسئله غفلت تاریخی در تبیین رابطه فقه و تاریخ در گذر زمان باید مورد توجه قرار گیرد؛ برخی هر دو علم را یکی دانسته تعاملات فلسفی آن را به عنوان رهیافت تعاملی مورد توجه قرار داده‌اند.

وی ضمن اشاره به تفاوت نگاه های تاریخی علما و اندیشمندان در مواجهه با فقه و تاریخ، بررسی تاریخی رابطه فقه و تاریخ را از جمله مسائل مهم میان رشته‌ای این دو دانش دانست و ابراز داشت: بین تاریخیت فقه و بهره مندی فقه از تاریخ تفاوت زیادی وجور دارد؛ این کتاب صرفا به دنبال بازشناسی رفتارهای فقهی علما در مواجهه با مسائل و مباحث تاریخی و بررسی متاثر بودن فقه از رویدادهای زمانه است.

حجت الاسلام الویری با بیان این که در فصل ششم این کتاب که به بحث روش ها اختصاص یافته، بر خلاف اصول قبلی مولف از ذکر شاهد مثال به بیان توصیه و تجویز ورود نموده است، یادآور شد: نحیف بودن نتیجه گیری کتاب که می بایست مرور مطالب کتاب و تلخیص اصول ها باشد، از جمله ضعف های این نوشتار است.

حجت الاسلام صادقی مولف کتاب بهره مندی فقه از تاریخ در بخش پایانی سخنان خود تصریح کرد: در ویرایش جدید این کتاب قطعا اشکالاتی که اساتید مطرح نمودند، مورد توجه قرار خواهد گرفت.

دکتر قلی زاده رئیس دبیرخانه دائمی هفته پژوهش در ابتدای این نشست ضمن ارائه گزارش از ویژه برنامه های هفته پژوهش تصریح کرد: معاونت پژوهش جامعةالمصطفی علاوه بر مدیریت برنامه های پژوهشی مراکز تابعه و ستاد، رویکرد خود را در مسیر تقویت اجرای برنامه های علمی مشترک با مجموعه ها دنبال می کند.

وی با بیان ان که هفته پژوهش برای معاونت پژوهش جامعةالمصطفی صرفا یک مناسبت پژوهشی نیست، اظهار داشت: هفته پژوهشی فرصتی برای ایجاد رقابت علمی و تقدیر و نکوداشت پژوهشگران، عرضه محصولات و فعالیت های یکساله المصطفی در نمایشگاه ها با محوریت معرفی هرچه بیشتر چهره علمی جامعةالمصطفی در عرصه بین الملل است.

قلی زاده در بخش پایانی سخنان خود ضمن تقدیر از رویکردهای ارزشمند مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، اظهار داشت: برنامه نقد کتاب که به صورت مشترک با همکاری مرکز بین المللی ترجمه و نشر جامعةالمصطفی دنبال می شود یکی از ویژه برنامه های ارزشمند در هفته پژوهش است.

حجت الاسلام اوصیا معاون پژوهش مجتمع تاریخ، سیره و تمدن اسلامی نیز در بخشی از این نشست ضمن تقدیر از همت و تلاش پژوهشگران با بیان این که مجتمع تاریخ، سیره وتمدن اسلامی نشست های فاخر متعددی را تحت عنوان ویژه برنامه های هفته پژوهش برگزار می‌کند، اظهار داشت: نشست نقد کتاب از فاخرترین رویکردهای علمی مجتمع در هفته پژوهش است.

وی تصریح کرد: کتاب ارزشمند بهره مندی فقه از تاریخ با زحمات اساتید و پژوهشگران مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی تدوین و به زیور طبع آراسته شده، به همت مرکز بین المللی چاپ و نشر المصطفی چاپ و منتشر شده است.