بررسی بازتابهای مفهومی غایت بر ترجمه های رباعیات خیام بر اساس نظریه اسکوپوس

این کرسی با عنوان “بررسی بازتابهای مفهومی غایت بر ترجمه های رباعیات خیام بر اساس نظریه اسکوپوس” با ارائه جناب آقای دکتر انور پنام (عضو هیئت علمی جامعه المصطفی) با نقد و بررسی آقای دکتر جنتی فر (عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی) و آقای دکتر محمدحسن معصومی (عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی) و مدیریت جلسه، حجت الاسلام آقای دکتر عبدالقادر امینی (استاد همکار مجتمع) با حضور طلاب و دانشجویان برگزار گردید.

دکتر انورپنام، در آغاز سخنان خود، نظریه اسکوپوس را به عنوان یک نظریه نقش‌گرا در مقابل رویکردهای زبان‌شناختی کات‌فرمی مطرح کرد. او تأکید داشت که تفاوت اصلی این نظریه با رویکردهای دیگر در نوع تحلیل و هدف‌گذاری در فرآیند ترجمه است.

وی افزود: به باور ورمیر، ترجمه نباید صرفاً بازتولید ساختار زبانی متن مبدأ باشد، بلکه باید با در نظر گرفتن هدف از ترجمه و مخاطب مورد نظر، متنی را تولید کند که در فرهنگ مقصد، کارکرد مورد انتظار را داشته باشد.

دکتر پنام، با تکیه بر این مبنا، به تحلیل و نقد دو مدل ترجمه از رباعیات خیام، یعنی ترجمه‌های صافی و رامی پرداخت. او ترجمه صافی را ترجمه‌ای مستندگرا توصیف کرد که هدف آن بازتولید وفادارانه محتوای رباعیات در زبان فارسی است.

وب گفت: به عبارت دیگر، صافی تلاش کرده تا تصویری دقیق از اندیشه‌ها و مضامین خیام را به مخاطب ارائه دهد. در مقابل، ترجمه رامی را ترجمه‌ای ابزاری دانست که هدف آن ایجاد اثری ادبی جذاب و پرطرفدار در زبان فارسی است. به همین دلیل، رامی در ترجمه خود آزادی عمل بیشتری داشته و با اعمال تغییراتی در متن، تلاش کرده تا رباعیات را برای مخاطب معاصر، دلنشین‌تر و قابل فهم‌تر سازد.

دکتر پنام علت شهرت و محبوبیت ترجمه رامی را در همین هدف‌گذاری و انطباق آن با نیازهای مخاطب دانست. او استعاره‌ای جالب به کار برد و ترجمه مستندگرا را به فیلم‌های مستند و ترجمه ابزاری را به فیلم‌های سینمایی تشبیه کرد؛ در ترجمه مستندگرا، هدف وفاداری به واقعیت و اصالت است، در حالی که در ترجمه ابزاری، هدف ایجاد اثری جذاب و تاثیرگذار است، حتی اگر مستلزم تغییراتی در واقعیت باشد.
پس از ارائه دکتر پنام، دکتر جنتی‌فر به نقد و بررسی مقاله او پرداخت. وی ضمن گرامیداشت یاد شهید رئیسی و قدردانی از تلاش‌های دکتر پنام در زمینه تولید اندیشه، به نقاط قوت مقاله اشاره کرد و در عین حال، نکاتی را در جهت ارتقای کیفیت آن مطرح نمود.

دکتر جنتی‌فر پیشنهاد کرد که در چکیده عربی مقاله، به رباعیات خیام اشاره شود و مقدمه با ارائه پیشینه و غنای بیشتری نوشته شود. او با یادآوری این نکته که خیام نه فقط شاعر، بلکه ریاضیدان و فیلسوف نیز بوده است، خواستار معرفی فن رباعیات و رباعی‌شناسان در مقدمه شد تا مخاطب با پیش‌زمینه بهتری به مطالعه مقاله بپردازد. همچنین، وی به این نکته اشاره کرد که مقاله به شش اصل کاملآ پرداخته شود کرده است.

دکتر معصومی، دیگر منتقد این جلسه، سخنان خود را با ابیاتی به زبان عربی آغاز کرد و ضمن تقدیر از دکتر پنام، بر اهمیت تشویق دانشجویان به فراگیری زبان و ادبیات عربی تاکید کرد. او ضمن ابراز تاسف از تکیه بیش از حد بر نظریات غربی، این سوال را مطرح کرد که چگونه می‌توان علوم انسانی را اسلامی کرد، در حالی که نظریات اسلامی در این حوزه کم‌رنگ هستند؟

دکتر معصومی به مسئله نغمه و آهنگ رباعیات که توسط دکتر صلاح فضل مورد بررسی قرار گرفته است، اشاره کرد و خواستار توجه به این جنبه از رباعیات در تحلیل‌های ترجمه شد. او همچنین، به استفاده از برخی تعابیر انگلیسی در متن مقاله اشاره کرد و پیشنهاد داد که در نگارش، اصالت زبانی بیشتری رعایت شود. با این حال، دکتر معصومی در مجموع، کار دکتر پنام را ارزشمند و قابل تقدیر دانست.

این نشست، با طرح مباحثی مهم در خصوص نظریه اسکوپوس، ترجمه رباعیات خیام، و ضرورت نظریه‌پردازی بومی، می‌تواند به عنوان نقطه آغازی برای تحقیقات و مطالعات بیشتر در این زمینه‌ها محسوب شود.